Japonya Bankası (日本銀行, Nihon Ginkō)
Japonya Bankası (日本銀行, Nihon Ginkō), kısaca BOJ, Japonya'nın merkez bankasıdır. Banka, 1882 tarihli Japonya Bankası Yasası uyarınca kurulmuş ve 10 Ekim 1882'de faaliyete geçmiştir. Merkez bankaları gibi BOJ da, fiyat istikrarını sağlamak ve finansal sistemin istikrarına katkıda bulunmak gibi temel görevlere sahiptir. Genel merkezi Tokyo'da bulunmaktadır.
Tarihçe
BOJ'un kuruluşu, Meiji Restorasyonu sonrasında Japonya'nın ekonomik modernleşme çabalarının bir parçası olarak gerçekleşmiştir. Batılı ülkelerin merkez bankaları örnek alınarak, modern bir finansal sistemin oluşturulması hedeflenmiştir.
- Kuruluş Öncesi: Meiji Restorasyonu öncesinde, Japonya'da farklı hanedanların bastığı para birimleri dolaşımdaydı. Restorasyon ile birlikte, ulusal bir para birimi olan yen kabul edildi ve modern bankacılık sisteminin temelleri atıldı.
- Kuruluş (1882): Japonya Bankası, 1882'de, Belçika Ulusal Bankası model alınarak kurulmuştur. Amacı, tek bir ulusal para birimi çıkarmak ve finansal sistemi düzenlemektir.
- II. Dünya Savaşı Dönemi: Savaş döneminde, BOJ'un bağımsızlığı büyük ölçüde kısıtlanmış ve hükümetin politikalarını desteklemek için kullanılmıştır.
- Savaş Sonrası Reformlar: II. Dünya Savaşı'nın ardından, BOJ'un yapısı ve işleyişi Amerikan işgal güçleri tarafından reforme edilmiştir. Bağımsızlığı artırılmış ve para politikasının belirlenmesinde daha etkin bir rol oynaması sağlanmıştır.
- 1990'lar ve Sonrası: 1990'larda yaşanan Japon finansal krizi, BOJ'un para politikası araçlarını daha da geliştirmesine ve daha proaktif bir rol üstlenmesine yol açmıştır. Sıfır faiz politikası ve niceliksel genişleme gibi alışılmadık para politikaları uygulanmıştır.
Görevleri ve Fonksiyonları
Japonya Bankası'nın temel görev ve fonksiyonları şunlardır:
- Para Politikası: Fiyat istikrarını sağlamak amacıyla para politikası belirlemek ve uygulamak. Bu, genellikle faiz oranlarını ayarlamak, açık piyasa işlemleri yapmak ve zorunlu karşılık oranlarını belirlemek yoluyla gerçekleştirilir.
- Finansal Sistem İstikrarı: Finansal sistemin istikrarını korumak ve sistemik riskleri önlemek. Bu amaçla, bankaları denetler ve gözetim altında tutar. Ayrıca, finansal kriz durumlarında likidite desteği sağlayabilir.
- Banknot Basımı: Japon yenini basmak ve dolaşıma sokmak.
- Ödeme ve Takas Sistemleri: Ödeme ve takas sistemlerinin güvenli ve verimli bir şekilde işlemesini sağlamak.
- Hükümetin Bankacısı: Devletin bankacılık işlemlerini yürütmek ve devlet tahvillerini ihraç etmek.
- Uluslararası İşbirliği: Uluslararası finansal kuruluşlarla işbirliği yapmak ve küresel finansal istikrara katkıda bulunmak.
Yönetim ve Organizasyon
BOJ'un yönetim organları şunlardır:
- Politika Kurulu (Policy Board): BOJ'un en üst karar alma organıdır. Para politikası kararlarını alır ve bankanın genel yönetimini denetler.
- Yönetim Kurulu (Executive Board): Politika Kurulu'nun kararlarını uygular ve bankanın günlük operasyonlarını yönetir.
- Denetleme Kurulu (Auditors): Bankanın mali tablolarını ve operasyonlarını denetler.
BOJ'un merkezi Tokyo'da olup, Japonya genelinde şubeleri bulunmaktadır. Ayrıca, New York, Londra, Paris ve Hong Kong gibi önemli finans merkezlerinde temsilcilikleri bulunmaktadır.
Para Politikası Araçları
Japonya Bankası, fiyat istikrarını sağlamak ve ekonomik büyümeyi desteklemek amacıyla çeşitli para politikası araçları kullanır:
- Faiz Oranları: Kısa vadeli faiz oranlarını hedeflemek ve yönlendirmek.
- Açık Piyasa İşlemleri: Devlet tahvilleri alıp satarak piyasadaki para miktarını etkilemek.
- Zorunlu Karşılık Oranları: Bankaların BOJ'da tutmak zorunda oldukları mevduat miktarını belirlemek.
- Niceliksel Genişleme (Quantitative Easing): Piyasadan varlık alarak para arzını artırmak.
- Negatif Faiz Oranları: Bankaların BOJ'da tuttukları rezervler için negatif faiz uygulamak.
- Getiri Eğrisi Kontrolü (Yield Curve Control): Belirli vadelerdeki devlet tahvillerinin faiz oranlarını hedeflemek.
Eleştiriler
Japonya Bankası'nın politikaları zaman zaman eleştirilere maruz kalmaktadır:
- Sıfır ve Negatif Faiz Politikaları: Bu politikaların bankaların karlılığını olumsuz etkilediği ve finansal istikrarsızlığa yol açabileceği yönünde eleştiriler bulunmaktadır.
- Niceliksel Genişleme: Bu politikanın enflasyonu yeterince artırmadığı ve varlık fiyatlarında balonlara yol açabileceği eleştirisi yapılmaktadır.
- Bağımsızlık: BOJ'un hükümet üzerindeki etkisinin sınırlı olduğu ve hükümetin politikalarına fazla bağımlı olduğu yönünde eleştiriler bulunmaktadır.
Güncel Durum
Son yıllarda, küresel ekonomik belirsizlikler ve düşük enflasyon ortamında, BOJ, para politikasını daha da gevşetmiş ve yenilikçi araçlar kullanmaya devam etmiştir. Ancak, bu politikaların uzun vadeli etkileri hala tartışma konusudur.
Ayrıca Bakınız